· نوروز در قزاقستان

طبق اسناد تاریخی ریشه برگزاری«جشن نوروز» به قرون متمادی بسیار دور باز می‌گردد. علاوه بر ایرانیان، اقوام دیگری مانند قزاق‌ها، ازبک‌ها و اویغورها آیین بزرگداشت نوروز را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده‌اند. کشورهای زیادی در دنیا به خصوص در آسیای مرکزی و خاورمیانه آمدنِ نوروز را جشن می‌‎گیرند. نوروز نمادی از ثروت، شادی، عشق و دوستی محسوب ‌شده و از زمان‌های گذشته تا به امروز در کشورهای مختلف برگزار می‌شود.

در دوران شوروی سابق در سال ۱۹۲۶ نوروز به عنوان جشنی بیگانه از سوی حزب کمونیست ممنوع اعلام شد. روس‌ها تلاش کردند با دشمنی و ستیزه جویی سنت‌های نوروزی را از سرزمین‌ها و کشورهای تحت سلطه‌ی خود از بین ببرند. مصادف شدنِ نوروز با گرم شدن هوا، زنده شدن طبیعت و جنبش هستی در همان دوران (دوره شوروی سابق) موجب شد، این سنت (جشن نوروز) به عنوان جشنِ دهقانان وکشاورزان برگزار و به حیاتِ خود ادامه دهد.

با گذشت بیش از «شش دهه» و روی کار آمدنِ «گورباچف»، مردم منطقه توانستند، «جشن نوروز» را برگزار کنند. همچنین بعد از استقلالِ قزاقستان، «نورسلطان نظربایف» رئیس‌جمهور این کشور در ۱۵ مارس سال ۱۹۹۱ با صدور فرمانی، نوروز را جشن ملی قزاق‌ها اعلام کرد.

مردم قزاقستان با توجه به تُرک تبار بودن، نوروز را «نئوریز» می‌خوانند و آن را به عنوان «روز بزرگ مردم» می‌دانند. نوروز توسط همه اقوام و پیروانِ همه ادیان مختلف در این کشور جشن گرفته می‌شود.

· تقویم نوروز در قزاقستان

از سال ۲۰۲۱ آیین های «عید نوروز» در قزاقستان از ۱۴ تا ۲۳ مارس اعلام شد و هر روز با یک عنوان ویژه مانند روز سلام، روز طبیعت، روز یادبود نیاکان، روز تاریخ و روز خرد و دانش گرامی داشته می‌شود (در قزاقستان ۴ روز اول فروردین تعطیل رسمی است).

جشن نوروز در قزاقستان را «نی ریز» یا «نئو ریز» می‌گویند. «مارس نوروز» نیز از دیگر القاب این روز خوانده می‌شود. آن‌ها معتقدند این روز، روزی‌ست که ستارگان در آسمان به نقطه ابتدایی می‌رسند و همه چیز نو شده و شادمانی زمین را فرا می‌گیرد. و با آمدنِ بهار زمین شاد، شکفته و به اِعتدال می رسد.

· خانه تکانی

مردم قزاقستان اعتقاد دارند تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث دور شدنِ بیماری و بدی از اهالی منزل می‌شود. همچنین در شبِ سال نو صاحب منزل به نِیت روشنایی زندگی، دو شمع را بالای خانه روشن می‌کند.

در شبِ قبل از «اول فروردین» ظرف های خانه را طبق یک رسمِ دیرینه مَملو از شیر، دوغ و غلات می‌کنند. چرا که معتقدند؛ این کار افزایش نعمت، بارش باران و برکت در سالِ جدید برایشان به ارمغان خواهد آورد.

· دیدار با اقوام و بزرگان

دیدار و ملاقات با بزرگان و سالخوردگان از اصلی ترین مناسکِ نوروز است، خصوصاً نوعروسان تلاش می‌کنند با سالخوردگان و پیران دیدار کنند و از آن‌ها دعای خیر و نصیحت طلب نمایند، زیرا معتقدند نصیحت و سفارش بزرگان به تحکیمِ پایه‌های زندگی مشترک آن‌ها کمک، و چراغ راهشان خواهد بود.

در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می‌کنند که نشانه شادمانی است. در دید و بازدید اقوام، مردان با زدن شانه‌ها به یکدیگر و زنان با آغوش گرفتن یکدیگر که از آیین و رسوم مردم قزاق ست، برای یکدیگر آرزوی خوشبختی می‌کنند.

 غذاهای نوروزی در قزاقستان

در طول «ایام نوروز» غذاهای متنوع و خوشمزه‌ای توسط قزاق‌ها تهیه می‌شود. پختن غذایی به نام «نوروز کوژه» (آش) که تهیه آن به معنی خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است. عدد هفت در فرهنگ مردم قزاقستان از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین دلیل «کوژه = آش» از «هفت نوع ماده غذایی» مانند: گوشت، نمک، روغن، پیاز، گندم، کورت (نوعی پنیر) و ایریم‌شیک (نوعی پنیر محلی) تهیه می‌شود. یک اصطلاح میان قزاق‌ها در خصوص «نوروز کوژه» رایج است، که می‌گویند؛ «بهتر است اینقدر آش نوروزی(نوروز کوژه) بخوری تا بِترکی ولی از آش چیزی باقی نماند، زیرا بر این باورند هرچه شکم خود را از این آش پُرتَر کنند، سالِ پُر خیر و برکتی برایشان خواهد بود».

بعد از صرف غذا (کوژه = آش)  شخصی صاحب نام و معروف که نزد دیگران از احترام خاصی برخوردار است، از صاحب خانه تشکر می‌کند و دستانش را به علامت دعا بالا گرفته برای همه  طلب دعای خیر می‎کند. «دعای سفره» تقریبا شبیه به این جمله است: «در این عید نوروز برای پسرت راه راست باز شود و دخترت جای خود را در زندگی پیدا کند. چراگاه تو پُر از دام شود و دُشمنت به مقام تو رشک ورزد».

 در «ایام نوروز»تمام شهرهای کوچک و بزرگِ قزاقستان آماده جشن و سرور می‌شوند. خیمه‌های رنگینِ بزرگ با میزهایی مملو از غذا، میوه و خوراکی‌های خوشمزه در شهر خودنمایی می‌کنند. این خیمه‌ها که اقامت در آنها یکی از جاذبه‌های قزاقستان است (yurt) یورت نامیده می‌شوند. سفره‌های رنگین و وسوسه انگیز وسط آنها نیز به «دسترخان» معروف هستند. در  «ایام نوروز» مردم به دور این سفره ها می نشینند و با بهترین غذاها از هم پذیرایی می‌کنند. در کنار این خیمه‌ها، قزاق‌ها با لباس‌های زیبای محلی و سنتی خود، نمایش‌های فرهنگی همراه با آداب و رسوم قزاقی برگزار می‌کنند و با آهنگ‌های اصیل قزاقی به شادی، رقص و پایکوبی می‌پردازند.

از جمله سایر غذاهای نوروزی قزاقستان «اویقی آشار» است که توسط دختران جوان و دمِ‌ بَخت از آخرین باقی‌مانده گوشت ذخیره زمستان موسوم به «سوقیم» تهیه شده و از جوانان مورد علاقه خود پذیرایی می‌کنند. در مقابل مردان جوان نیز با هدیه‌هایی مانند آیینه، شانه و عطر از آنها قدردانی می‌کنند. این هدایا در فرهنگ قزاقستان «سلت اتکیتر» نام دارد و به معنی علاقه‌آور است.

«دیگ بزرگ» یا قازان یکی از گنج های هفت‌گانه مردم قزاق به شمار می‌آید و نماد وحدت و مهمان‌دوستی است، در برخی موارد، این دیگ در فرهنگ قزاق شیئی مقدس محسوب می‌شود. قزاق‌ها برای مراسم «عید نوروز» گاوِ نری را سر می‌بَرند و غذای ویژه‌ای از گوشت آن به نام «بل کوترر» تهیه می‌کنند.که در همین دیگ بزرگ پخته می‌شود. مردم به هنگام ظهر غذای آماده را از این دیگ به خانه هایشان می برند.

· بازی وسرگرمی ها

درکنار «جشن‌های نوروزی» مسابقه‌های سنتی مانند اسب دوانی، آیتیس (مشاعره)، «قول توزاق» رقابتی میان مردان و زنان برگزار می‌شود که،  معتقدند در صورت برنده شدن زنان، سال خوب و پر برکتی خواهند داشت.

 «کوکپار» (برداشتن بز از مکانی مشخص توسط سوارکاران)، آودار یسپاق، قیزقوو و آلتی باقان از جمله بازی های نوروزی ست که برگزار می‌شوند.

تاب بازی از دیگر سرگرمی‌های مورد علاقه‌ی قزاق‌ها در ایام نوروز است. تاب خوردن همراه با آواز خوانی و مشاعره از عمده‌ترین سرگرمی‌های مردم این منطقه است.

· اعتقادات نوروزی در قزاقستان

مردم قزاقستان اعتقاد دارند، نوروز، روزی ست که «سنگ نیلگون» سمرقند که از جایگاه معنوی خاصی نزد مردم این کشور برخوردار است، آب خواهد شد.

نوروز برای قزاق‌ها بسیار مقدس بوده و اگر در این روز باران یا برف بِبارَد آن را به فال نیک گرفته و معتقدند سال خوبی پیش رو خواهند داشت.

شب هنگام در دو نقطه «آتش» بزرگی تهیه می‌کنند و مردم با در دست داشتن چوبی که بر سر آن دستمالی آغشته به روغن بسته شده است، از میان آتش می‌گذرند و دستمال روغن زده را که به مشعل شباهت زیادی دارد فروزان می‌کنند. یک صدا و با صدای بلند بدی و شر را از خود دور و راستی و پاکی را به نَزد خود فرا می‌خوانند.

قزاق‌ها بر این باورند اگر کسی در زمان طلوع آفتاب که معمولاً دو ساعت پس از آفتاب را شامل می‌شود، از خورشید استقبال و به آن نگاه کند برکتِ نوروزِ خجسته نصیب او خواهد شد. مردم به آفتاب تعظیم می‌کنند و آرزوهای خویش را می‌گویند و به اطراف خود آب می‌پاشند و بعد از اتمام  این مراسم به خانه‌هایشان بازمی‌گردند.

بر مبنای اعتقادی کهن در شب ۲۱ مارس «قزیر آتا» یا «پدر قزیر» راهی صحرا می شود و این شب را شب «قزیر» می‌نامند. این پیر خیالی افسانه‌ای‌ست که منشا سعادت و نیکی بختی مردم قزاقستان است و همراه خود خیر، برکت و شادمانی می‌آورد. در شب «قزیر» همگان جامه پاکیزه می‌پوشند، زیرا اعتقاد دارند هرکس سال را بدان گونه می‌گذراند که آغاز کرده‌است.

· سایر آداب و رسوم نوروزی در قزاقستان

درایام نوروز اگرخانواده‌ای صاحب فرزند پسر شود نامش را «نئوریز بیک» و اگر دختری متولد شود، نام او را «نئوریز» یا «نئوریزگل» می‌گذارند.

یکی دیگر از مراسم های «نوروزی» در قزاقستان که آمدنِ بهار را نوید می‌دهد، رها کردن یک «اسب با زنگوله» در ساعت ۳ و نیم شب است. جوانان این کار را می‌کنند تا مردم با صدای زنگوله بیدار شوند و به نوروز خوش آمد بگویند.

در صبح روز نوروز سه نفر که «جارچی» نام دارند، لباس رنگارنگ بر تن می‌کنند و به کوچه‌ها می‌‎روند و مشغول دعوت مردم به «بزم‌گاه نوروزی» (محل تجمع) می‌شوند. آنها لباس‌های خاصی بر تن می‌کنند که نشان از سه قهرمان اسطوره‌ای قزاق‌ها با نام‌های «الدرکاسه»، «ژرینشا» و «قراشاش» دارد.

نوروز آمیخته با همه سنت‌های نیک است، خانواده‌هایی که در همین سال کارشان به طلاق و جدایی کشیده شده است، با فرا رسیدن نوروز و با کمک اطرافیان و وساطت بزرگان زندگیِ جدید و دوباره‌ای را آغاز می‎کنند. همچنین برای کسانی که درصدد تشکیل خانواده هستند، نوروز از مناسب ترین و مبارک ترین زمان‌ها برای ازدواج به حساب می‌آید.

درکنار حفظ مهم‌ترین «سنت‌های نوروزی» امروزه عناصر جدیدی نیز بر آن افزوده شده که از جمله آن‌ها باید به پاکسازی میدان‌ها و خیابان‌های شهر و مناطق اطراف اشاره کرد.

· پیشنهادات

o با عنایت به اینکه ایران خاستگاهِ نوروز باستانی‌ست و با توجه به اهمیت نوروز در نزد مردم قزاقستان، می‌توان از پرتو این ظرفیت بی بدیل در جهت گسترش روابط و مناسبات فرهنگی بهره برداری نمود.

o مناطقِ جنوبی و غربیِ کشورِ قزاقستان در گذشته بخشی از ایران بزرگ محسوب می‌شدند و در«حوزه تمدنی نوروز» قرار دارند و جشنِ نُوروز را نسبت به سایرِ مناطقِ قزاقستان باشکوه‌تر برگزار می‌کنند. از این‌رو توجه ویژه به این مناطق کمک موثری در گسترش روابط فرهنگی میان دوکشور خواهد بود.

· جمع بندی

نوروز هدیه ایرانیان به تمام مردم جهان است، که برآمده از قدیمی‌ترین سنت‌های ایرانی و پیوند دهنده همه اقوام و ملت‌هایی‌ست که در این پهنه جغرافیایی (حوزه تمدنی نوروز) زندگی می‌کنند. قزاق‌ها نوروز را در سراسر کشورشان جشن می‌گیرند، زیرا این سنت قدیمی تا قبل از سلطه روس‌ها بر این کشور از جایگاه ویژه‌ای نزد مردم قزاقستان برخوردار بوده است. (اهمیت برگزاری جشن نوروز در مناطق جنوبی و غربی قزاقستان نسبت به سایر مناطق این کشور بیشتر است) 

قزاق ها در سه دهه اخیر و بعد از استقلال کشورشان تلاش کرده‌اند، با توجه به «شأن نوروز» این جشن را با گستردگی و شکوه فراوان برگزار نمایند. در پایتخت و سایر شهرها برای برگزاری این جشن بزرگ از مدت‌ها قبل تدارکات لازم انجام می‌شود که بسیار وسیع و پردامنه است. مراسم ویژه‎ای در میدان اصلی پایتخت از «صبح نوروز» آغاز می‌شود و این جشن به صورت رقص و پایکوبی تا مدت‌ها ادامه دارد. در این مراسم تمام ابزار و عناصری که نماد و شیوه زندگی قزاق‌ها را بیان می‌کند، با مظاهر نوروز پیوند می‌خورند. «یورت‌ها» یا همان چادر قزاقی، اسب و شتر از جمله مظاهر مهم آن‌ها ست. لباس‌های مخصوص قزاقی نیز در این مراسم نقش پیوند دهنده‌ای را بر عهده دارند.

 مجید آلیگر-کارشناس روابط توسعه فرهنگی قزاقستان

منابع

· https://www.irna.ir/news/۸۴۲۶۴۵۲۰

· https://www.farsnews.ir/news/۱۳۹۹۱۱۲۷۰۰۰۲۳۳

· https://www.irna.ir/news/۸۴۲۷۲۷۸۰

· https://www.irna.ir/news/۸۴۲۶۵۷۲۵

· https://iqna.ir/fa/news/۳۹۵۹۴۴۸

· https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%D۹%۸۶%D۹%۸۸%D۸%B۱%D۹%۸۸%D۸%B۲-%D۸%AF%D۸%B۱-%D۹%۸۲%D۸%B۲%D۸%A۷%D۹%۸۲%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%A۷%D۹%۸۶-%DA%۸۶%DA%AF%D۹%۸۸%D۹%۸۶%D۹%۸۷-%D۸%A۷%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%۹F/

  در تهیه و تدوین گزارش مزبور از مصاحبه های: "دکتر صفر عبدالله" ایرانشناس تاجیک مقیم قزاقستان، "خانم آیناش" کارشناس زبان وادبیات فارسی، آقای"مسعود شیخ زین الدین" رایزن فرهنگی سابق در قزاقستان، آقای "مهمان پرست" سفیر پیشین در قزاقستان و تنی چند از اساتید ایرانی و ایران‌شناسان قزاقی استفاده شده است.